In het vijfde bedrijf van de Gijsbrecht vertellen de bode en Gijsbrecht in geuren en kleuren welke gruwelijkheden hebben plaatsgevonden in de afgelopen uren. Gruwelijkheden waar Badeloch haar man al vanaf het begin van het stuk in gesprekken – met taal – voor probeert te waarschuwen. De schrijfstijl van mooie alexandrijnen maken de gebeurtenissen er niet minder gruwelijk op. Had Badeloch opstandiger moeten zijn en een eigen protest moeten beginnen?  Hadden de daden dan voorkomen kunnen worden?

In dit onderzoek probeer je een antwoord te vinden op de volgende vraag:

Hoe kan licht als kunstdiscipline worden ingezet als protestmiddel tegen hedendaagse oorlogen of andere gebeurtenissen, in combinatie met de taal van Vondel?

Ter voorbereiding op het onderzoek geef je een antwoord op de volgende vragen. Het kan zijn dat je nog niet alles kunt beantwoorden. Probeer zo volledig mogelijk te zijn.

Vragen:

1. In een onderzoeksvraag staan begrippen die belangrijk zijn. Als je onderzoek doet, moet je deze operationaliseren. Dat betekent dat je gaat beschrijven hoe je die begrippen moet interpreteren, wat je precies bedoelt met deze begrippen. In deze onderzoeksvraag staat bijvoorbeeld betekenisvolle performance. Zo’n begrip moet je toelichten. Wat bedoel je met betekenisvol en wat is een performance?
   1. Welke begrippen in jouw onderzoeksvraag zijn belangrijk?
   2. Verduidelijk de begrippen door ze toe te beschrijven, toe te lichten en te definiëren.
2. Als je vraag goed leest, zie je dat je een aantal stappen zal moeten zetten om de vraag te kunnen beantwoorden. Maak een schema van de stappen die je denkt dat je moet zetten om deze vraag te beantwoorden.
3. Nog voor je een onderzoek echt gaat uitvoeren, heb je meestal wel een idee wat de uitkomst van het onderzoek zal zijn (de hypothese). Wat denk je dat het antwoord op deze vraag zou kunnen zijn?

Afronding Onderzoeksvraag:

Document waar vraag 1, 2 en 3 beantwoord zijn.

Dit kunstwerk dient als inspiratie voor jullie onderzoek en geeft een idee van hoe jullie eindwerk eruit kan komen te zien.

Kunstenaar Jenny Holzer gebruikt tekst om haar boodschap over te brengen. In haar werk plaatst ze vaak teksten in de openbare ruimte. Zie bijvoorbeeld de teksten die ze projecteert op Blenheim Palace. Ze gebruikt vaak licht in haar kunstwerken. Jenny Holzer stelt met haar werk het huidige systeem van macht in onze maatschappij ter discussie.

Het onderzoek dat jullie doen resulteert in een artistieke en kunstzinnige uiting: een scène, lied, dans, kunstwerk, film, kunstzinnige interventie, installatie. Hierna volgt een beschrijving met richtlijnen van wat jullie gaan maken.

Drie kunstwerken waarmee jullie protesteren tegen het geweld en machtsmisbruik in de Gijsbrecht en/of tegen het geweld in de huidige tijd. Hierbij maken jullie gebruik van lichtbronnen en van tekst van Vondel uit de Gijsbrecht. De kunstwerken vormen samen een geheel en worden op theatrale wijze gepresenteerd aan publiek.

Je werkt in totaal 8 lesuren aan dit onderzoek. Sommige delen maak je individueel, sommige onderdelen in een groep. Hieronder een weergave hoe het tijdspad er uit kan zien.

*Onderzoeksvraag + Oriëntatiefase + Inspiratiefase:

Tijd: 3 lesuren

Hoe: individueel

Inleveren: document met verschillende opdrachten

*Zelf aan de slag + Reflectie:

Tijd: 4 lesuren

Hoe: groep

Inleveren: verschillende materialen

*Beantwoording onderzoeksvraag

Tijd: 1 lesuur 

Hoe: groep

Inleveren: eindtekst of filmpje

Het laatste lesuur kun je inzetten waar dat nodig is.

In de oriëntatiefase ga je je inlezen in het onderwerp. Dit doe je door verschillende bronnen te bestuderen en vragen te beantwoorden. De antwoorden maak je in een document dat je na afloop inlevert. 

Bron 1: de actualiteit van de Gijsbrecht

Vondel schreef de Gijsbrecht in 1637 en hoewel het verhaal gesitueerd was in de middeleeuwen, waren de thema’s uit het stuk ook in 1637 zeer actueel. Tot 1969 is de Gijsbrecht ieder jaar opgevoerd. Met de Actie Tomaat (een protest tegen de Gijsbrecht) verdween deze traditie. Dit artikel komt uit 1994, toen er in het voormalig Joegoslavië een hevige burgeroorlog woedde. De schrijver van het artikel pleit om de Gijsbrecht ieder jaar op te voeren omdat het eigenlijk nog steeds – helaas – een actueel stuk is. Opvallend is dat het artikel waarschijnlijk ook vandaag geschreven kunnen zijn.

Vraag:

1. Waarom was de Gijsbrecht in 1637 actueel en waarom was de Gijsbrecht in 1994 actueel? Waarom is de thematiek uit Gijsbrecht nog steeds actueel, ondanks dat de taal ouderwets is?

Bron 2: wreedheden uit de Gijsbrecht

Lees uit de Gijsbrecht van het vijfde bedrijf de regels 1290-1520 hier. Amsterdam is bijna verslagen, de Kennemers hebben de hele stad in brand gezet en zijn het klooster binnengedrongen. Daar hebben ze Bisschop Gozewijn en de nonnen aangevallen. Het is heel beeldend geschreven. Download het fragment en sla het op.

Vraag:

2. Welke wreedheden komen voor in dit tekstfragment van de Gijsbrecht? Onderstreep de momenten die bij jou het meest tot de verbeelding spreken en straks gebruikt kunnen worden in jullie kunstwerk. Voeg het document waarin je zinnen onderstreept hebt toe bij je document. Licht kort toe waarop je gelet hebt bij het onderstrepen.

Bron 3: Jenny Holzers Blenheim Palace

Jenny Holzer is een Amerikaanse conceptuele kunstenares. Haar werk is vaak op onverwachte plekken te vinden. Haar grote kunstinstallaties bestonden onder andere uit projecties, billboards, rondrijdende vrachtwagens en led signs. Een belangrijk project is Blenheim Palace. Dit Britse woonpaleis is gebouwd in de 18e eeuw na een belangrijke overwinning op Frankrijk. Een oorlogshuis dus. Jenny Holzer transformeerde het huis met allerlei kunst (met name lichtkunst) tot een horrorhuis waar ze oorlog centraal stelde. Ze lijkt te willen zeggen: oorlog is traumatisch. In dit filmpje is haar kunstwerk Blenheim Palace te zien.

Vraag:

3. Holtzer gebruikt oorlogen van nu en oorlogen van vroeger in dit kunstwerk. Wat zegt Holzer met haar werk over oorlog volgens jou? Welke onderdeel van dit kunstwerk spreekt je het meest aan?

Bron 4: Jenny Holzers werkwijze

Holzer brengt ook vaak de kunst vaak naar de straat. Het hangt dus niet altijd in een museum. Op deze manier zien andere mensen – die misschien niet naar een museum gaan – haar kunst ook. Bekijk deze site.

Vragen:

4. Waarom gebruikt ze taal in haar kunst? Waarom gebruikt ze technologie in haar kunst, en specifiek licht? Op welke manier versterken licht en tekst elkaar?

Bron 5: Vaarwel/ last words

Taal en licht worden vaker gebruikt als kunstvorm. Zo is dat ook gedaan op het Amsterdam Light Festival. In het werk vaarwel/ last words werden de laatste brieven van Joden op de Hollandse schouwburg geprojecteerd. Dit waren de laatste woorden die ze schreven voordat ze gedeporteerd werden. De Hollandse Schouwburg was de plek waar de Joden verzameld werden en waar vandaan ze werden gedeporteerd. De brieven zijn vaak luchtig en bevatte praktische vragen zoals de vraag om de hond eten te geven. Het staat in groot contrast met de geschiedenis die hier plaatsvond.

Vraag:

5. Wat is de kracht van dit kunstwerk?

Bron 6: Amsterdam Light festival

Tijdens het Amsterdam Light festival kan je vanaf de straat ‘s avonds verschillende kunstwerken bewonderen. Ieder jaar doen er verschillende kunstenaar aan mee van over de hele wereld. Bekijk de website voor meer inspiratie. Je zult er heel veel kunstwerken zien.

Vragen:

6. Kies een lichtkunstwerk dat je zelf zou willen maken en vertel waarom.

7. Kies een Lichtkunstwerk waar je een protest in ziet. Waar wordt tegen geprotesteerd?

Afronding Oriëntatiefase:

Schrijf de antwoorden van vraag 1 t/m 7 onder elkaar in je document. Noem het document Oriëntatiefase.

Voeg het tekstfragment waarin je de wreedheden hebt onderstreept toe.

In de inspiratiefase doe je inspiratie op voor je eigen maakproces. Wat doen andere kunstenaars, of wat hebben andere kunstenaars te vertellen? Ook nu staan er weer vragen bij elke bron. Noteer de antwoorden op het document waar je in werkt.

Vraag:

8. Jullie maken straks drie kunstwerken waar je een protest mee uitdrukt. Noem drie dingen waar jij graag voor of tegen zou willen protesteren én die op een of andere manier ook te maken hebben met de thema’s in de Gijsbrecht. Het kan het geweld zijn en de oorlogen, maar je kunt ook aan andere dingen denken.

Bron 7: streepgedicht

Een belangrijke vraag is hoe je tekst kunt selecteren die je wilt gebruiken in je kunstwerk straks. Een manier om dat te doen is het maken van een streepgedicht. Een streepgedicht wordt gemaakt door woorden weg te strepen in plaats van woorden op te schrijven. De kunstenaar Austin Kleon maakte een heel boek met alleen maar streepgedichten. In plaats van met een witte pagina te beginnen haalt hij de woorden weg die hij niet nodig heeft. Bekijk de trailer van zijn boek. Als je een andere methode wil gebruiken om teksten voor het lichtkunstwerk te maken is dat natuurlijk ook prima.

Vraag:

9. Maak zelf een streep gedicht met de tekst van de bode uit het vijfde bedrijf. Gebruik daarbij onderstaande tips. Doe het volgende: (en als je niet tevreden bent met het resultaat kun je altijd nog anders te werk gaan):

• Neem een deel van de tekst;
• Maak een kopie van deze tekst (vergroot deze eventueel uit);
• Neem een zwarte stift;
• Lees de bladzijde terwijl je met de zwarte stift woorden doorstreept;
• Laat woorden staan die samen een zin vormen of een korte tekst;
• Belangrijk bij deze oefening: denk niet teveel na over wat je laat staan. Probeer het te laten groeien. Het gedicht hoeft ook niet te rijmen. Het gaat over een mooie tekst die jou aanspreekt.

Bron 8: Projectie

Zowel in kunstwerken van Jenny Holzer als het kunstwerk vaarwel/last words wordt gebruik gemaakt van projectie. Op de dag van de voorstelling nemen de Hoosh docenten een beamer mee. Met deze beamer kan je projecties maken.

Vraag:

10. Bedenk zelf een projectie met gebruik van de beamer. Maak een schets en/of collage van het beeld dat je wilt maken. Denk aan de volgende punten bij het voorbereiden:

• Waar wil je tegen protesteren met het lichtkunstwerk?
• Welke tekst wil je gebruiken voor de projectie? Is het een statische tekst of wisselt de tekst. Of wil je geen tekst gebruiken?
• Hoe geef je deze tekst vorm?
• Waar wil je op projecteren? Een muur, een object, een mens? Onderzoek wat mogelijk is!

Bron 9: Lichtkrant

Jenny Holzer gebruikt ook de lichtkrant als medium.  Jullie kunnen straks zelf ook een kunstwerk met de lichtkrant maken. Deze wordt meegebracht door Hoosh. Hier kun je eigenlijk uitsluitend tekst en eenvoudige tekens mee laten zien.

Vraag:

11. Wat voor een tekst zou jij willen selecteren als commentaar op een van de fragmenten uit de Gijsbrecht?

Je zou ook een fragment uit de Gijsbrecht kunnen laten zien en het met de lichtkrant af laten spelen. Wat zou jij doen? Maak schetsen van wat je wilt laten zien. Veel kan je van  tevoren al bedenken. Het daadwerkelijk programmeren van de lichtkrant kan pas op de dag dat de Hoosh docenten aanwezig zijn. Lees vooraf wel de handleiding door waarin staat hoe je de lichtkrant programmeert met de afstandsbediening.

Denk aan de volgende punten bij het voorbereiden:

• De lengte van de teksten/ leesbaarheid
• De volgorde van de teksten
• Herhaling van de teksten

Bron 10: Jenny Holzer: LEDs

Het inzetten van lichtkranten en en ledverlichting heeft Jenny Holzer regelmatig gedaan. Op haar website vind je een overzicht van haar werk met licht. Jenny Holzer wil natuurlijk dat haar boodschap aankomt bij het publiek en dat er actie ontstaat. Hiervoor is het belangrijk om goed na te denken over het medium. Op welke manier komt de boodschap het beste over? En hoe werkt de techniek die je wilt gebruiken? In dit filmpje kom je meer te weten over hoe licht ingezet wordt.

Vragen:

12. Wat komt er technisch allemaal kijken bij het maken van een lichtinstallatie? Wat zijn belangrijke aspecten om rekening mee te houden zodat de inhoud van het stuk over komt bij het publiek?

13. Jullie maken 3 lichtkunstwerken: een met behulp van een beamer, een met een lichtkrant. Wat zijn jouw ideeën voor het derde kunstwerk? Wat zou je willen maken? Geef een beschrijving en maakt een schets hiervoor.

Afronding Inspiratiefase: 

Maak van de drie kunstwerken schetsen en/of collages. Digitaliseer deze schetsen en/of collages. Zorg dat je straks aan je groep kunt uitleggen waar je keuzes vandaan komen.

Vat het antwoord op vraag 8 en op vraag 12 samen. 

Rond je hier het onderzoek af, maak dan de Eindopdracht. Doe je gewoon het hele onderzoek, ga dan verder naar de volgende fase Zelf aan de slag. Je maakt dan niet de Eindopdracht.

Eindopdracht: Werk een van je schetsen uit tot een kunstwerk en fotografeer of film het werk. Bedenk waar je zou willen dat het werk te zien zou zijn. 

In deze fase gaan jullie als groep aan de slag. Je maakt schetsen, repeteert, onderzoekt et cetera. Ofwel: je maakt keuzes. Alles wat jullie doen, documenteer je in het werkdocument. Jullie maken foto’s, filmpjes of korte beschrijvingen van wat jullie doen. Op deze manier leggen jullie het maakproces vast. Maar eerst is het belangrijk om te zien wat jullie afzonderlijke ideeën waren.

Opdracht om informatie uit te wisselen:

1. Jullie hebben afzonderlijk een hypothese geformuleerd, een mogelijk antwoord op de onderzoeksvraag. Lees je hypothese voor elkaar voor.
2. Jullie gaan drie lichtkunstwerken maken die te zien zijn tijdens de voorstelling. Bespreek met elkaar de schetsen en collages die jullie gemaakt hebben. Vertel elkaar hoe je te werk bent gegaan en wat je ideeën waren
3. Bespreek met elkaar tegen (of voor) welke zaken jullie willen protesteren.
4. Bespreek met elkaar op welke manier jullie de kunstwerken aan het publiek zouden willen laten zien (in het donker, moeten ze ergens doorheen lopen, hangen ze aan de muur et cetera)?
5. Bespreek met elkaar op welke manier jullie het werk kunnen presenteren aan het publiek?

Opdracht om de kunstwerken te maken:

5. Maak een concept van jullie kunstwerken. Kies samen met welke drie ideeën jullie aan de slag gaan. De werken die jullie maken zijn gebaseerd op de Gijsbrecht en op de actualiteit: soms zijn het letterlijke teksten, soms niet. Jullie werk is een protest. Dat kan tegen de wreedheden zijn die zijn uitgevoerd tijdens de bestorming van Amsterdam in Vondels Gijsbrecht, maar dat hoeft niet. Neem in het maken van jullie kunstwerken de vrijheid om jullie inspiratiemateriaal erin te verwerken en het te maken zoals jullie willen. Gebruik de onderstaande checklist bij het maken van het concept.

• Formuleer wat jullie willen vertellen met deze drie werken.
• Zorg dat de werken een verbinding hebben met elkaar.
• Maak duidelijke keuzes in: vorm, grootte, licht en donker, taal, kleur, beweging et cetera
• Maak gebruik van de verschillende lichtbronnen die jullie tot je beschikking hebben, experimenteer wat je er allemaal mee kunt doen.
• Maak duidelijke keuzes in de volgorde waarin de werken te zien zijn.
• Denk aan ondersteuning: wat gebeurt er nog meer terwijl het publiek kijkt de werken kijkt? Worden de werken bijvoorbeeld begeleid door muziek of door een tekst die wordt voorgedragen? Et cetera.
• Op welke manier maken jullie de lichtkunstwerken theatraal (een performance)?

Opdracht om het proces vast te leggen:

6. Maak minimaal 3 filmpjes (timelabs) van jullie werkproces in verschillende fasen. Op deze manier kun je laten zien hoe jullie vorderingen maken. Deze video’s zijn voor je docent (en de docenten van Hoosh) een duidelijke weergave van jullie proces, hierin kunnen ze jullie voortgang duidelijk zien.

7. Maak een eindfilmpje en/of foto’s van de kunstwerken en de theatrale presentatie (de performance).

Afronding Zelf aan de slag:

Lever het concept in.

Lever de 3 timelabs in.

Lever de eindfilm/eindfoto’s in.

Jullie hebben een voorlopige uitvoering gemaakt, een zogenaamde ‘generale repetitie’ van jullie werk. Jullie kunstwerk, performance, scène, film, lied of dans is af en kan aan het publiek getoond worden. Op de dag van de echte presentatie komen er echter nog docenten van Hoosh om de laatste puntjes op de i te zetten. Beschrijf nu in 200-300 woorden de onderstaande vragen. De docenten van Hoosh moeten weten wanneer ze komen helpen hoe jullie naar je eigen werk kijken. Ook kun je de docenten gericht om hulp vragen.

Vragen:

1. Kijk jullie foto’s en/of filmpjes gezamenlijk terug. Over welke (artistieke) keuzes die jullie hebben gemaakt zijn jullie heel tevreden? Hoe komt dat?
2. Aan welk deel van het kunstwerk, performance, scène, film, lied of dans zouden jullie nog verder willen werken?
3. De docent van Hoosh komt om jullie verder te helpen. Formuleer drie vragen waar jullie hulp bij zouden willen of beschrijf elementen uit jullie kunstwerk, performance, scène, film, lied of dans waar jullie nog feedback op willen

Afronding Reflectie:

Lever de geschreven tekst van 200-300 woorden waarin de antwoorden op de vragen gegeven worden.

Het onderzoek is gedaan en jullie performance heeft plaatsgevonden. Formuleer hieronder je antwoord op de onderzoeksvraag. Hiervoor maak je gebruik van:

• de hypothesen
• de door jullie gegeven antwoorden op andere vragen in dit document
• met de ervaringen die je hebt opgedaan tijdens het maakproces van het kunstwerk

Je antwoord bestaat uit minimaal 300 en maximaal 400 woorden of uit een filmpje van 2 à 3 minuten.

Onderzoeksvraag:

Hoe kan licht als kunstdiscipline worden ingezet als protestmiddel tegen hedendaagse oorlogen of andere gebeurtenissen, in combinatie met de taal van Vondel?

 Afronding Beantwoording onderzoeksvraag:

Lever de geschreven tekst van 300-400 woorden of een filmpje van 2 à 3 minuten in waarin de antwoorden op de vraag gegeven worden.